Ngói – Wikipedia tiếng Việt

Ngói lợp ở bình phong Khu Lăng Thiệu trị, Huế

Ngói là loại vật liệu được thường sử dụng để lợp mái các công trình xây dựng. Tùy theo cách thức chế tạo, phương pháp sản xuất, nguyên liệu sản xuất, công nghệ sản xuất hoặc phạm vi sử dụng để có thể phân thành nhiều loại và nhiều tên gọi khác nhau.

Từ ngói là một từ Hán Việt cổ, bắt nguồn từ cách phát âm trong tiếng Hán thượng cổ của một từ tiếng Hán được viết bằng chữ Hán là “瓦”.[1] Chữ Hán “瓦” có âm Hán Việt tiêu chuẩn hiện đại là ngoã. William H. Baxter và Laurent Sagart phục nguyên cách phát âm trong tiếng Hán thượng cổ của từ “瓦” là *C.ŋʷˤra[j]ʔ.[1]

Phân loại ngói lợp[sửa|sửa mã nguồn]

Ngói đất sét[sửa|sửa mã nguồn]

Được chế tạo chủ yếu từ đất sét, qua các công đoạn phức tạp như ủ đất, cán, nhào, đùn ép, hút khí… để tạo thành những tấm nhỏ (galet). Sau quá trình phơi ủ sẽ chuyển sang tạo hình bằng phương pháp dập dẻo. Tùy theo hình dáng và vị trí sử dụng của sản phẩm cuối cùng, ngói được đặt những tên gọi khác nhau.

Ngói mộc được sấy tự nhiên hoặc cưỡng bức đến một độ ẩm thiết yếu. Sản phẩm ngói mộc sau khi khô hoàn toàn có thể tráng men hoặc không tráng men, được xếp vào lò nung. Dưới công dụng của nhiệt, thường thì khoảng chừng 1000 °C – 1150 °C, đất sét kết khối, rắn chắc lại nên có độ hút nước thấp và hình dáng không thay đổi .Một số công nghệ tiên tiến hoàn toàn có thể thêm thiết bị, ngược lại 1 số ít lại bỏ bớt một vài quy trình, toàn bộ đều có tác động ảnh hưởng đến chất lượng mẫu sản phẩm .Có thể nung ngói trong những lò thủ công bằng tay hoặc lò tự động hóa, lò liên tục hay gián đoạn. Ngói không tráng men chỉ cần nung 1 lần, riêng ngói tráng men hoàn toàn có thể nung 1 hoặc 2 lần .

Ngói đất sét không tráng men ( ngói đất truyền thống cuội nguồn )[sửa|sửa mã nguồn]

• Ngói 22 v/m². Đây là loại ngói tuy không có tên gọi cụ thể nhưng là loại thông dụng nhất.
• Ngói 20 v/m².
• Ngói 10 v/m².
• Ngói vảy cá, vảy rồng.
• Ngói con sò.
• Ngói hếch còn gọi là ngói mũi hài đơn (và kép).
• Ngói liệt: còn gọi là ngói ván hoặc ngói bằng.
• Ngói âm.
• Ngói dương.
• Ngói chữ S.
• Ngói ống (hay ngói tiểu) – Ngói câu đầu.
• Ngói úp nóc, ngói chạc 3, chạc 4, ngói đuôi, ngói rìa…

Ngói đất sét tráng men[sửa|sửa mã nguồn]

nhỏ | Mái ngói thanh lưu ly .

• Ngói tráng men: Các loại ngói đất nếu được phủ men gốm thông thường, sau khi nung xong được gọi là ngói tráng men.
• Ngói lưu ly: Các loại ngói âm, dương, ống, câu đầu, trích thuỷ, liệt nếu được tráng men thanh lưu ly(青琉璃), hoàng lưu ly(黃琉璃) hoặc bích lưu ly(碧琉璃) thì được gọi là ngói lưu ly.
• Ngói vỏ quế, tên chữ là ngói la-qua (羅堝瓦): là loại ngói ống tráng men nhưng nhỏ và dài hơn, không có chuôi ngói như ở ngói lưu ly

Ngói trang trí[sửa|sửa mã nguồn]

Một số loại ngói trên được sản xuất với kích cỡ nhỏ, hoàn toàn có thể tráng men hoặc không dùng để dán trên mái đã được đúc sẵn ( thường là mái betông ) được gọi là ngói trang trí vì chúng không có công dụng chính là lợp ( chống mưa nắng ) .

Ngói xi-măng, ngói không nung hay ngói màu[sửa|sửa mã nguồn]

Được sản xuất bởi vữa xi-măng và sơn phủ bột màu. Vữa xi-măng sau khi trộn được đổ vào khuôn sắt kẽm kim loại, được nén chặt bằng búa gỗ ( sản xuất bằng tay thủ công ) hoặc rung bằng máy ( sản xuất công nghiệp ). Sau đó chuyển sang quy trình bảo trì trong một thời hạn nhất định .Hiện nay, tại Nước Ta, những đơn vị sản xuất sử dụng hai loại công nghệ tiên tiến chính cho việc sơn phủ lên ngói xi-măng : công nghệ tiên tiến khô và công nghệ tiên tiến ướt .

Với công nghệ phủ màu khô: Sơn acrylic được phun lên bề mặt ngói trong trạng thái khô sau khi sấy. Tiến trình này đơn giản như sơn nhà và việc chọn lựa màu sắc phun cho ngói cũng rất dễ dàng. Tuy nhiên, công nghệ này không đáp ứng được nhu cầu về độ bền của màu sắc cho sản phẩm. Sự gắn kết lỏng lẻo giữa lớp sơn acrylic và bề mặt ngói sẽ sớm bị bong tróc theo thời gian. Hơn thế nữa, màu sắc sẽ rất chóng phai do sơn acrylic có tính nhạy cảm cao với tia cực tím.

Trái ngược với công nghệ nêu trên là công nghệ phủ màu ướt WET on WET hiện đang được các nhà sản xuất ngói bê tông hàng đầu thế giới áp dụng. Công nghệ ướt nổi bật ở chỗ bột màu được hoà lẫn với vữa hồ và phun trực tiếp lên bề mặt viên ngói còn ướt, ngay sau khi ngói vừa được định dạng, nhằm tạo ra mối liên kết chặt chẽ giữa lớp màu sơn và bề mặt ngói. Thực tế kiểm nghiệm cho thấy với công nghệ này, màu sắc ngói được giữ lâu bền hơn so với ngói màu làm từ công nghệ khô.

Một số nơi còn dùng ngói composite vì nó có thông số co và giãn nhiệt thích hợp khí hậu vùng đó, điều mà những loại ngói xi-măng hay ngói đất sét không hề phân phối .

Ngói Ác – đoa[sửa|sửa mã nguồn]

Ngói Ác – đoa ( Ardoise ) : là loại ngói khai thác từ đá trầm tích của Pháp, có màu đen nhánh như than đá, hình dáng như kiểu ngói mũi hài hoặc có hình chữ nhật .

Một số kiểu lợp ngói[sửa|sửa mã nguồn]

Kiểu lợp ngói xi-măng[sửa|sửa mã nguồn]

1. Lắp đặt cây mè sao cho khoảng cách giữa những cây mè đều nhau và nằm trong khoảng chừng 320 – 340 mm. Riêng cây mè dưới cùng phải cách điềm mái 345 mm và cặp 2 cây mè trên nóc cách nhau chừng 40 – 60 mm .2. Đặt lần lượt từng viên ngói vào khung theo khunh hướng lên từ hàng thấp nhất .3. Lắp vít vào ngói để giữ viên ngói không thay đổi tại mỗi 2 hàng .4. Không trám vữa vào khoảng chừng trống rìa cũng như không tạo những lỗ nhỏ với đường kính 6 mm tại rãnh thoát nước trên viên ngói dọc theo chiều dài rìa .5. Cắt ngói dọc hông sao cho rãnh của chúng càng nhỏ càng tốt. Không trét vữa phủ lên khoảng trống hông mái và không cần tạo lỗ dọc theo hông mái .6. Phải dùng miếng xốp hay giẻ khô để làm sạch vết vữa xi-măng trên ngói chính và ngói nóc khi vữa có màu trắng ( vữa khô ) .7. Sơn phủ vữa bằng sơn lên vữa dọc theo nóc và hông mái, đồng thời không là sơn rớt lên ngói chính và ngói nóc .8. Khoảng cách ngói tại khe mái khoảng chừng chừng 30-50 mm và dùng sơn để sơn tại gờ viên ngói được cắt .9. Không dùng vữa gắn giữa 2 viên ngói nóc, tại giữa ngói nóc với ngói hông mái và xung quanh khe mái bằng mọi cách .

Kiểu lợp thường thì[sửa|sửa mã nguồn]

Trên một mái đã được lắp ráp gỗ hoàn hảo, người thợ tính chỉ cần đặt những viên ngói sát nhau hoặc chồng lên nhau theo những gờ chỉ đã được định hình trên viên ngói. Tại những vị trí như nóc, bờ quyết hoặc những chỗ giao của mái, người ta hoàn toàn có thể dùng ngói úp nóc, ngói chạc 3, chạc 4 để úp vào và dán lại bằng hồ vữa xi-măng .Một số vùng hay có gió bão, người ta phải xâu dây thép vào những lỗ đã được đục sẵn trên viên ngói và cố định và thắt chặt chúng bằng cách buộc vào phần gỗ hoặc sắt bên dưới .

Một số thuật ngữ[sửa|sửa mã nguồn]

• Nê ngõa tượng cục: xưởng chuyên sản xuất gạch ngói.
• Nê ngõa tượng: thợ lợp ngói.
• Ngõa Tượng (nghĩa đen là thợ ngói): là một cựu tích được lưu lại qua địa danh Ngõa Tượng, là tên gọi một xóm nhỏ nằm giữa hai làng La Khê và Địa Linh, thuộc xã Hương Vinh, huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên-Huế, nơi có nhiều người làm nghề này.
• Ngày nay, người ta dùng thuật ngữ nghệ nhân hoặc thợ chính, thợ kép… để chỉ những người thợ có khả năng lợp ngói lưu ly.

Ví dụ: Trương Văn Ấn được phong là nghệ nhân nề ngoã, gia đình ông đã có 7 đời làm nghề này.

Gầy nóc (hay còn gọi là gầy mái)

Xem thêm: Vật liệu cơ khí là gì? Phân loại vật liệu cơ khí

[sửa|sửa mã nguồn]

Trên một mái đã được lắp ráp gỗ hoàn hảo, người thợ đo lường và thống kê để đặt những viên ngói tiên phong tại nóc và khoá chặt chúng bằng hồ vữa truyền thống lịch sử hoặc vữa xi-măng. Thực chất chính là thao tác sắp xếp, xác định và link những viên ngói tại vị trí góc trên của mái ( bờ nóc, bờ quyết ) cho quy trình lợp mái sau này. Trong quy trình gầy mái, ngoài việc xác định, sắp xếp những ngói theo quy cách truyền thống lịch sử, người thợ còn phải chỉnh sửa cho những viên ngói được nằm trên cùng một mặt phẳng, tạo bằng vữa lợp và ngói liệt không men. Dùng hồ vữa truyền thống cuội nguồn hoặc vữa xi-măng để triển khai xong bờ nóc, bờ quyết .Trên đây là những quy trình khó khăn vất vả nhất, yên cầu kỹ thuật cao và chiếm nhiều thời hạn nhất, bởi những viên tiên phong sẽ làm địa thế căn cứ hay làm chuẩn để lợp ngói phần mái còn lại. Dựa theo hàng ngói đã được xác định ở bờ nóc, bờ quyết, những viên ngói âm khí và dương khí liên tục được xếp dần từ trên xuống dưới. Viên sau cuối được khóa lại, và cũng để trang trí bằng những viên ngói câu đầu và trích thuỷ .

Lắp dựng con giống[sửa|sửa mã nguồn]

Rồng trên đỉnh mái chùa Trăm gian – Thành Phố Hải DươngCác con giống như rồng, phụng, tứ linh … hoặc những hình khối trang trí khác có thường thì được sản xuất từ trước được luân chuyển và lắp dựng tại những vị trí thiết yếu như đỉnh nóc, đầu hồi …

Lợp ngói liệt chiếu[sửa|sửa mã nguồn]

Liệt chiếu là loại ngói liệt được phủ men hàng loạt một mặt ngói ; khi lợp, phần men hướng xuống dưới. Ngói liệt chiếu có tính năng làm thành một mặt phẳng để dán những loại ngói khác lên trên ; mặt men hướng xuống dưới để làm đẹp cho mái khi nhìn từ dưới lên .Theo chiều dốc mái từ trên xuống, cứ cách khoảng chừng vài lối ngói liệt chiếu, người ta phải đóng thêm những thanh gỗ nhỏ, dài ( gọi là lách chặn ) để ngăn ngừa sự trượt của mái ngói, nếu mái càng dốc, số lượng lách chặn phải tăng .Kích thước cơ bản là : 180 mm × 140 mm .

Lợp ngói liệt độn hay liệt thí[sửa|sửa mã nguồn]

Là loại ngói liệt không men, được dán trên lớp liệt chiếu, hoàn toàn có thể từ 1 đến 3 lớp. Tác dụng của nó là khoá chặt lớp liệt chiếu, tạo mặt phẳng ( hơn ) để dán những loại ngói khác lên trên .

Lợp mái ngói chính[sửa|sửa mã nguồn]

Ngói mới được trùng tu tại Thành Huế
Từ ngàn xưa thì ngói âm khí và dương khí đã gắn liền với những khu công trình kiến trúc của Nước Ta. Bạn hoàn toàn có thể thuận tiện phát hiện bất kể nơi đâu trên đất Việt, từ phố cổ Hội An với những ngôi nhà cổ kính, hay những mái nhà quen thuộc nơi phố xá hay làng quê. Ngói âm dương sinh ra tại Nước Ta là một thành quả, một sự phát minh sáng tạo của con người trong suốt quy trình lao động miệt mài. Đây là thành quả đáng trân trọng trong nghành kiến trúc kiến thiết xây dựng. Nó được sử dụng khá phổ cập trên khắp vùng miền chữ S này. Mái ngói cùng đường nét hoa văn chạm khắc nâng niu được Open từ những tỉnh miền núi phía Bắc, đến miền Trung, miền Nam. Chính mái ngói đã khiến ngôi nhà mang một vẻ đẹp hoài cổ, sang chảnh, trở thành một nét đẹp văn hóa truyền thống trong truyền thống người Việt .Ngói âm và ngói dương có hình như là một phần của hình chóp cụt bị cắt bởi một mặt phẳng song song trục tâm, nó có một đầu lớn và một đầu bé. Ngói dương là ngói được tráng men một phần ở mặt lồi, còn ngói âm là ngói được tráng men một phần ở mặt lõm .Kích thước cơ bản ( đầu lớn nhất – đầu bé nhất – chiều dài viên ngói ) là : 240-220-240 hoặc 210-190-210 mm. Chưa thấy có tài liệu nào nói về nửa đường kính cong của loại ngói này .Khi lợp ngói, những viên hàng trên lợp trùm lên 2/3 viên ở ngay hàng sát dưới. Ngói âm lợp dưới, ngói dương lợp úp lên trên khe tạo bởi hai viên ngói âm trên cùng hàng ngang để làm kín nước. Trọng lượng của 1 m² ngói âm khí và dương khí từ 160 – 180 kg trong trường hợp ngói trọn vẹn khô .Liên kết giữa ngói âm và ngói dương là lớp vôi vữa truyền thống lịch sử hoặc vữa xi-măng thường thì. Nếu chất lượng ngói và kỹ thuật lợp không tốt, đặc biệt quan trọng vào mùa mưa ở Huế, khối lượng mái thường tăng do độ hút nước của ngói, điều này hoàn toàn có thể làm tác động ảnh hưởng đến hệ khung cấu trúc khu công trình. Kinh nghiệm của thợ lợp để mái khỏi bị dột vào mùa mưa là làm thế nào tạo một độ rỗng nhất định phía dưới viên ngói dương. Ở hàng ngói ở đầu cuối ( tính từ trên xuống ), người ta sử dụng ngói câu đầu ( 鉤頭瓦 ) hoặc trích thuỷ ( 滴水瓦 ) để tăng độ thẩm mỹ và nghệ thuật của mái ngói .Trong kiến thiết xây dựng, so với những lớp ngói triển khai xong trên cùng, cần có chú trọng đặc biệt quan trọng về đường phân thuỷ và số lượng hàng ngói đếm theo chiều dọc khu công trình. Số lượng trung bình số viên ngói ( cả âm và dương ) cho 1 m² mái lợp là 84 viên khi lợp theo đúng công nghệ tiên tiến truyền thống cuội nguồn .Ngói âm khí và dương khí với ưu điểm độ bền cao, cấu trúc phong cách thiết kế lợp đặc biệt quan trọng mang đến sự thoáng mát vào mùa hè ấm cúng vào mùa đông thường được sử dụng cho những khu công trình hành chính nhà nước hoặc nhà những tầng lớp cao, quan lại, kiến trúc tôn giáo .
Gọi là mái ngói âm ống vì dùng hai loại ngói : ngói âm ( tương tự như trên ) và ngói ống. Ngói ống là loại ngói có hình ống hai bậc hoặc hình chóp cụt bị cắt bởi mặt phẳng trùng với tâm ống, và được tráng men một phần của mặt lồi .Kích thước cơ bản ( chiều dài hàng loạt – chiều dài hữu dụng – đường kính lớn nhất ) là : 300-240-170 hoặc 230-180-120 mm .Về cách lợp, hoàn toàn có thể nói tựa như kiểu lợp ngói âm khí và dương khí. Tuy nhiên vì size viên ngói ống có khác so với ngói dương nên số lượng ngói khác nhau .Ở hàng ngói ở đầu cuối ( tính từ trên xuống ), người ta sử dụng ngói câu đầu hoặc trích thuỷ để tăng độ nghệ thuật và thẩm mỹ của mái ngói .
Chi tiết ngói lợp tại Thiên Đàn ( 天壇 ), Bắc Kinh, Trung QuốcGọi là mái ngói liệt men là do dùng lớp ngói liệt tráng men. Khác với ngói liệt chiếu, viên ngói liệt này chỉ được tráng men một phần trên mặt phẳng .Kích thước cơ bản ( chiều dài – chiều dài hữu dụng – chiều rộng ) là : 180 – 10-180 mm .

Khi lợp, các viên ngói được đan cài nhau theo kiểu lòn ba hoặc lòn tư (lóng ba, lóng tư).

Một số kiểu đặc biệt quan trọng khác[sửa|sửa mã nguồn]

Với một mái đã được đúc bêtông, người ta có thể tạo hình mái ngói bằng hồ vữa hoặc dán lên bất cứ loại ngói nào người ta yêu thích và có thể gọi đó là mái ngói giả hay mái giả ngói hay giả mái ngói…

Trong trường hợp này, ngói có tính năng trang trí là hầu hết. Chức năng bao che chống mưa nắng chỉ còn là yếu tố phụ

1. ^ a b William H. Baxter và Laurent Sagart. Old Chinese : A New Reconstruction. Oxford University Press. Năm năm trước. ISBN 9780199945375. Trang 42 .

Source: https://suanha.org
Category : Vật Liệu