Đọc hiểu văn bản “Đất nước” (trích “Mặt đường khát vọng”) của Nguyễn Khoa Điềm – https://suanha.org

Đọc hiểu văn bản:

Đất nước
(trích trường ca “Mặt đường khát vọng”của Nguyễn Khoa Điềm)

I. Tìm hiểu chung:

1. Tác giả  Nguyễn Khoa Điềm.

– Nguyễn Khoa Điềm ( 1943 ), quê huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế. Ông sinh ra trong một mái ấm gia đình tri thức, giàu truyền thống lịch sử yêu nước và ý thức cách mạng. Nguyễn Khoa Điềm học tập và trưởng thành trên miền Bắc, tham gia chiến đấu và hoạt động giải trí văn nghệ ở miền Nam .
– Phong cách sáng tác : Thơ Nguyễn Khoa Điềm giàu chất suy tư, xúc cảm dồn nén, giọng thơ đậm chất trữ tình chính luận .

2. Tác phẩm:

– Hoàn cảnh sáng tác : Trường ca “ Mặt đường khát vọng ” triển khai xong ở chiến khu Trị – Thiên 1971. Bản trường ca khái quát quá trình thức tỉnh của tuổi trẻ những đô thị vùng tạm chiếm miền Nam. Đó là một cuộc lật đổ về ý thức. Thanh niên những đô thị vùng tạm chiếm nhận rõ bộ mặt xâm lược của đế quốc Mĩ, hướng về nhân dân, về quốc gia, ý thức được thiên chức của thế hệ mình, đứng dậy xuống đường đấu tranh hoà nhịp với cuộc chiến đấu của toàn dân tộc bản địa. Đất Nước được trích ở phần đầu chương V của trường ca Mặt đường khát vọng .

3. Đoạn trích:

– Vị trí : Trích chương V của trường ca “ Mặt đường khát vọng ” .
– Cảm hứng chủ yếu : tư tưởng “ Đất Nước của Nhân dân, quốc gia của ca dao, truyền thuyết thần thoại ” .
– Bố cục 2 phần :
+ Phần I ( 42 câu đầu ) : Đất nước được cảm nhận từ nhiều phương diện lịch sử dân tộc văn hoá dân tộc bản địa, chiều sâu của khoảng trống, chiều dài của thời hạn. Quan hệ giữa con người và quốc gia .
+ Phần II ( 47 câu cuối ) : Tư tưởng cốt lõi, cảm nhận về quốc gia : Đất nước của Nhân dân .
– Nội dung : Đoạn trích “ Đất Nước ” hoàn toàn có thể coi là chương hay nhất trình diễn sự cảm nhận và lí giải của tác giả về quốc gia, cũng đồng thời biểu lộ thâm thúy tư tưởng cốt lõi của cả bản trường ca, đó là tư tưởng “ Đất Nước của Nhân dân ” .

II. Đọc – hiểu văn bản:

1. Cảm nhận về đất nước.

a. Đất nước được cảm nhận ở nhiều phương diện:

* Phương diện lịch sử, văn hoá dân tộc: (Đất nước có từ bao giờ?)

– Đất nước gắn liền với :
+ Nền văn hoá truyền kiếp của dân tộc bản địa : truyện cổ tích, phong tục .
+ Cuộc trường chinh không nghỉ ngơi : chống ngoại xâm, đời sống lao động khó khăn vất vả .
→ Đất nước được hình thành và tăng trưởng theo quy trình sống của mỗi con người, rất bình dị, thân thộc và thân thiện .

* Nghệ thuật: Giọng thơ nhẹ nhàng, âm hưởng đầy quyến rũ đã đưa ta về với cội nguồn của đất nước : Một đất nước vừa cụ thể vừa huyền ảo đã có từ rất lâu đời.

* Phương diện không gian địa lí và thời gian lịch sử: (Đất nước là gì?)

– Ở phương diện không gian: rất mới mẻ, độc đáo.

+ Không gian thân thiện với con người : nơi hoạt động và sinh hoạt của mỗi người, khoảng trống tuyệt diệu của tình yêu và nỗi nhớ đầy thơ mộng với bao kỉ niệm ngọt ngào .
+ Không gian đại lí bát ngát từ “ núi bạc ” đến “ biển khơi ” và khoảng trống sống sót của dân tộc bản địa bao thế hệ : “ Những ai đã khuất … tương lai “ .
→ Đất nước hiện lên thiêng liêng những vẫn thân mật, gắn bó với mỗi con người. Là sự thống nhất giữa cá thể với hội đồng .

– Ở phương diện thời gian:

+ Nhắc đến cội nguồn dân tộc bản địa : “ Lạc Long Quân và Âu Cơ ” và ngày giỗ Tổ cho đến hiện tại với những con người không khi nào quên nguồn cội dân tộc bản địa .
+ Đất nước là sự kế tục của những thế hệ : quá khứ, hiện tại và tương lai : “ Những ai đã khuất … tương lai “ .
→ Tác giả đã hướng tới cái nhìn toàn vẹn và nhiều chiều về quốc gia để khơi dậy một quốc gia có chiều dài của thời hạn lịch sử dân tộc, chiều rộng của khoảng trống địa lí và chiều sâu của truyền thống lịch sử văn hoá dân tộc bản địa .

c. Trách nhiệm của thế hệ mình với đất nước: (Điểm mấu chốt về tư tưởng, tập trung cảm xúc).

– Anh, em hai đứa cầm tay chúng ta cầm tay mọi người → biết đoàn kết để cùng nhau xây dựng đất nước.

– Cá nhân : Đất nước kết tinh trong sự sống, trong máu thịt của mỗi cá thể .
– Tình yêu đôi lứa : Tình yêu lứa đôi thống nhất, hài hoà với tình yêu quốc gia .

– Tình yêu nhân dân: Sự phát triển từ cá nhân, tình yêu lứa đôi đến tình yêu nhân dân, kết hợp với hình ảnh “Đất nước vẹn tròn to lớn” gợi tả tình đoàn kết dân tộc (làm nên sức mạnh Việt Nam).

– Niềm tin vào thế hệ tương lai : Đất nước là “ máu xương ” của mỗi con, là những giá trị vật chất và ý thức mà mỗi người được thừa kế ( quyền hạn ), gắn bó .
– Trách nhiệm của thế hệ mình : Trách nhiệm của mỗi người là phải biết san sẻ. Nghĩa vụ của mỗi người là phải gíp công sức của con người thiết kế xây dựng và bảo vệ Đất nước muôn đời .
→ Ý thơ mang đặc thù tâm sự nhiều hơn là lôi kéo, giáo huấn nên sức truyền cảm rất mạnh .

* Nghệ thuật:

– Điệp ngữ “phải biết”  → giọng thơ chính luận.

– Âm điệu “em ơi em” → trữ tình thiết tha.

– Dùng từ “hoá thân” (hi sinh): hiến dâng, hoà nhập, sống còn vì đất nước → sâu sắc, giàu ý nghĩa.

– Lời thơ giản dị nhưng mang ý nghĩa sâu xa.

2. Tư tưởng cốt lõi: “Đất Nước của Nhân Dân”.

* Ở phương diện không gian địa lí:

– Cảm nhận quốc gia qua những địa điểm thắng cảnh gắn với đời sống tính cách số phận của nhân dân :
+ Tình nghĩa thuỷ chung thắm thiết ( núi Vọng Phu, hòn trống mái ) .
+ Sức mạnh quật cường ( Chuyện Thánh Gióng ) .
+ Cội nguồn thiêng liêng ( hướng về đất Tổ Hùng Vương ) .
+ Truyền thống hiếu học ( Cách cảm nhận về núi Bút non nghiêng ) .
+ Hình ảnh quốc gia tươi đẹp ( Cách nhìn dân dã về núi con Cóc, con Gà, dòng sông )
→ Đất nước hiện lên vừa thân mật vừa thiêng liêng .

* Ở phương diện thời gian lịch sử:

– Nhìn vào bốn nghìn năm quốc gia mà nhấn mạnh vấn đề đến những con người vô danh. Họ đã bí mật góp sức và hi sinh .
– Truyền thống của nhân dân :
+ Say đắm trong tình yêu ( Yêu em từ thuở trong nôi. )
+ Biết quý trọng tình nghĩa ( Biết quý công … )
+ Quyết liệt trong căm thù và chiến đấu ( Biết trồng tre … )
→ Sự phát hiện mê hoặc và độc lạ của tác giả về quốc gia được tiến hành trên hai hướng vừa khơi sâu, vừa tăng trưởng những ý nghĩa mới trên những phương diện địa lí, lịch sử dân tộc, văn hoá với nhiều ý nghĩa mới : Muôn vàng vẻ đẹp của quốc gia đều là kết tinh của bao công sức của con người và khát vọng của nhân dân, của những con người vô danh, bình dị .
– Tư tưởng cốt lõi và tụ điểm là “ Đất Nước của Nhân Dân “ : Vì Đất Nước là của nhân dân nên Đất Nước là của ca dao thần thoại cổ xưa. Đây là một định nghĩa đơn giản và giản dị mà độc lạ .

c. Nghệ thuật:

– Thể thơ tự do phóng túng .
– Giọng thơ suy tưởng : đặt câu hỏi và tự vấn đáp .
– Sử dụng những vật liệu văn hoá dân gian không phải là thủ pháp nghệ thuật và thẩm mỹ mà là để chi phối tư tưởng “ Đất Nước là của Nhân Dân ” .
– Giọng thơ trữ tình – chính luận rực rỡ .

III. Tổng kết:

1. Nội dung:

– Đất Nước được cảm nhận ở nhiều phương diện : từ văn hóa truyền thống – lịch sử vẻ vang, địa lí – thời hạn đến khoảng trống của quốc gia. Đồng thời, tác giả cũng nêu lên nghĩa vụ và trách nhiệm của những thế hệ, đặc biệt quan trọng là thế hệ trẻ với quốc gia mình .
– Cái nhìn mới lạ, độc lạ về quốc gia với tư tưởng cốt lõi là tư tưởng quốc gia của nhân dân. Đất nước là sự quy tụ, kết tinh bao sức lực lao động và khát vọng của nhân dân. Nhân dân chính là người đã làm ra quốc gia .

2. Nghệ thuật:

– Tác giả lựa chọn thể thơ tự do, phóng khoáng không bị bó buộc về số chữ trong một câu, số câu trong một bài vừa tạo ra nét độc đáo về hình thức cho bài thơ, vừa là cơ hội để dòng chảy của cảm xúc được phát triển một cách tự nhiên.

– Sử dụng những vật liệu văn hóa truyền thống dân gian với phong phú những thể loại : từ phong tục – tập quán hoạt động và sinh hoạt của nhân dân đến những thể loại của văn học dân gian như cadao – dân ca, truyện cổ tích, truyền thuyết thần thoại, sự tích, … Điều đặc biệt quan trọng là tác giả sử dụng một cách phát minh sáng tạo, không trích dẫn nguyên văn mà chỉ trích một vài từ nhưng người đọc cũng hoàn toàn có thể hiểu về thi liệu dân gian ấy .
– Giọng thơ trữ tình – chính luận, là sự phối hợp giữa xúc cảm nồng nàn và suy tư sâu lắng của người tri thức về quốc gia và con người .

Source: https://suanha.org
Category : Ngoại Thất