Có thể tạo ra máy ‘đọc’ ý nghĩ người khác?

Andrea Moro
Bài đăng trên The MIT Press Reader

2 tháng 11 2020Nguồn hình ảnh, Getty Images

Khi tập trung suy nghĩ, ta thường nghe thấy một giọng nói vang trong đầu. Vì sao vậy?

Bạn đang đọc: Có thể tạo ra máy ‘đọc’ ý nghĩ người khác? – BBC News Tiếng Việt

Tại sao tất cả chúng ta lại nghe được âm thanh của ngôn từ vang lên trong suy nghĩ của mình ngay cả khi ta không hề thốt thành tiếng ?Phải chăng đó chỉ là ảo ảnh của những lời tất cả chúng ta từng nói ra nay còn đọng lại trong trí nhớ ?Những câu hỏi này từ lâu đã chỉ ra một huyền bí – một điều tương quan đến nỗ lực của tất cả chúng ta trong việc xác lập những lời nói vô thanh – những thứ không hề bén rễ bên trong não .Bí ẩn này có tương quan không kém từ góc nhìn phương pháp luận, vì tất cả chúng ta cần phải đổi khác trọn vẹn cách tiếp cận của mình so với mối quan hệ giữa ngôn từ và não bộ thì mới hoàn toàn có thể lý giải được yếu tố này .Nó yên cầu phải vận động và di chuyển từ việc xác lập ( bằng cách sử dụng kỹ thuật chụp ảnh hệ thần kinh – neuroimaging techniques ) những vùng tế bào thần kinh hoạt động giải trí, sang việc xác lập xem những tế bào thần kinh nào sẽ kích hoạt khi tất cả chúng ta triển khai công dụng ngôn từ .

Ngôn ngữ được hình thành từ những yếu tố nào?

Hãy xem xét câu hỏi đơn thuần này : ngôn từ được cấu thành từ những gì ?Đương nhiên, ngôn từ gồm có những từ và những quy tắc ngữ pháp để kết hợp thành câu, nhưng theo quan điểm vật lý thì ngôn từ sống sót trong hai khoảng trống vật lý khác nhau, đó là bên trong và bên ngoài não bộ .Khi sống sót bên ngoài não bộ tất cả chúng ta, ngôn từ gồm những sóng âm cơ học của những phân tử không khí bị nén lại và bị làm loãng ra – tức là âm thanh .Khi sống sót bên trong não, ngôn từ gồm những sóng điện từ, tức là kênh liên lạc cho những tế bào thần kinh .Trong cả hai trường hợp trên, ngôn từ đều sống sót dưới dạng sóng. Đây là công cụ để tạo ra ngôn từ vật lý của con người .Có một mối liên hệ rõ ràng giữa sóng âm thanh và não bộ .Âm thanh là thứ giúp cho những nội dung trong não tất cả chúng ta được diễn đạt ra thành lời nói, từ đó đi vào não người khác .Tất nhiên, có những cách khác nữa để hai bộ não trao đổi thông tin ngôn từ với nhau – trải qua ánh mắt, ngôn từ cử chỉ hoặc trải qua những mạng lưới hệ thống cảm nhận xúc giác như chữ nổi Braille hoặc giải pháp Tadoma ( giải pháp giao tiếp theo đó người vừa khiếm thị vừa khiếm thính đặt ngón tay lên môi, mặt của người nói để xác lập nội dung truyền đạt qua hoạt động của cơ môi, cơ mặt ) .Âm thanh đi vào não bộ của tất cả chúng ta qua tai, truyền vào màng nhĩ, qua ba xương nhỏ nhất trong khung hình tất cả chúng ta ở mỗi bên tai, được gọi là xương thính giác, và cơ quan Corti hình xoắn ốc có công dụng giữ cân đối, đóng vai trò quan trọng trong quy trình này .Hệ thống phức tạp này diễn giải những xung động cơ học của tín hiệu âm thanh trong không khí thành những xung điện, phân tách những sóng âm thanh phức tạp thành những tần số cơ bản đặc trưng .Các tần số khác nhau này sau đó được truyền dẫn đến những khe tinh xảo trong phần vỏ não đảm nhiệm tính năng thính giác cơ bản, và từ thời gian này thì sóng âm thanh được sửa chữa thay thế bằng sóng điện từ .

Nguồn hình ảnh, Getty ImagesChụp lại hình ảnh ,Không phải toàn bộ những giao tiếp ngôn ngữ đều sử dụng sóng âm thanh – chữ nổi Braille dựa vào cảm nhận xúc giácÍt nhất là kể từ khi có khu công trình nghiên cứu và điều tra tiên phong của Lord Edgar Adrian, nhà vật lý điện học đoạt giải Nobel, tất cả chúng ta đã biết rằng tín hiệu vật lý không trọn vẹn mất đi khi truyền đến não .Những gì tất cả chúng ta đã mày mò gần đây thật đáng quá bất ngờ : có vẻ như như sóng điện từ bảo tồn tuyệt vời và hoàn hảo nhất, vẹn nguyên hình dạng sóng âm thanh tương ứng của chúng trong những vùng không tiếp đón tính năng giải quyết và xử lý âm thanh của não, ví dụ điển hình như tại vùng Broca, là phần não chịu nghĩa vụ và trách nhiệm tạo tín hiệu ngôn từ .

Giải mã quá trình xử lý và phát ra âm thanh

Những phát hiện này làm sáng tỏ mối quan hệ giữa sóng âm thanh và sóng điện từ trong não, nhưng phần nhiều tổng thể chúng đều dựa vào một góc nhìn của những quy trình tâm ý thần kinh tương quan đến ngôn từ : đó là giải thuật việc phát ra âm thanh .Tuy nhiên, tất cả chúng ta biết rằng ngôn từ cũng có thể hiện hữu mà không cần tới âm thanh, như khi ta đọc sách ( giống như hầu hết những bạn tại thời gian đang đọc bài viết này ), hay khi ta suy nghĩ trong đầu nhưng không nói ra lời – về mặt kỹ thuật, đó là khi ta đọc thầm, nói thầm trong đầu .Thực tế đơn thuần này ngay lập tức đặt ra thắc mắc quan trọng sau đây : điều gì xảy ra với sóng điện từ trong não bộ khi tất cả chúng ta tạo ra một phản ứng ở dạng cần diễn đạt bằng ngôn từ nhưng không hề phát ra bất kể âm thanh nào ?Vào năm năm trước, tôi và những đồng nghiệp đã khởi đầu nghiên cứu và điều tra nhằm mục đích tìm câu vấn đáp .Chúng tôi so sánh hình dạng của sóng điện từ đặc trưng cho hoạt động giải trí trong khu vực Broca với hình dạng của sóng âm thanh, không riêng gì khi người nói nghe thấy âm thanh phát ra, mà còn cả khi họ đọc những biểu thức ngôn từ trong trạng thái tuyệt đối yên lặng – nghĩa là khi thông tin nguồn vào trọn vẹn ở dạng yên tĩnh, không có âm thanh .Phân tích lời nói bên trong não không phải là một sáng tạo độc đáo mới lạ gì trong tâm lý học thần kinh, như tất cả chúng ta đã biết từ những nguồn khác nhau, từ những suy đoán của Lev Vygotsky, nhà tâm lý học Liên Xô về sự tăng trưởng tâm ý, cho đến những nghiên cứu và phân tích dựa trên kỹ thuật chụp ảnh hệ thần kinh .Dù những kỹ thuật mà chúng tôi sử dụng để tò mò hiện tượng kỳ lạ này là không thông dụng và chỉ mang tính soi rọi, lý giải, nhưng hiệu quả hoàn toàn có thể nói là vượt ngoài mong đợi .Trong thí nghiệm của chúng tôi, tài liệu được tích lũy bằng giải pháp gọi là phẫu thuật gây mê cục bộ .

Kỹ thuật này đem đến cho chúng ta khả năng kích thích và phân tích hoạt động sinh lý của sóng điện từ vỏ não ở những bệnh nhân vẫn trong tình trạng tỉnh táo trong lúc hộp sọ của họ đã được mở ra một phần.

Xem thêm: Hướng dẫn các bước và thủ tục mua trả góp máy lạnh Điện máy Xanh

Bản chất can thiệp xâm lấn của kỹ thuật phẫu thuật này, sự mong manh của những cơ quan tương quan bên dưới hộp sọ và sự hợp tác của bệnh nhân trong trạng thái xúc cảm cực kỳ tinh xảo này khiến điều tra và nghiên cứu trở nên rất khó khăn vất vả vì có những rào cản về tâm ý, kỹ thuật và đạo đức .Chẳng hạn, bác sĩ phẫu thuật khi cắt mở vỏ não để vô hiệu một khối u sẽ không biết trước ( trừ 1 số ít trường hợp đặc biệt quan trọng ) là liệu việc cắt mô não có làm gián đoạn mạng lưới tế bào thần kinh và do đó làm suy giảm hoặc hủy hoại năng lực nhận thức, hoạt động hoặc tri giác mà mạng lưới thần kinh đó đang tương hỗ hoặc chuyển tải hay không .Để giảm thiểu tổn thương hoàn toàn có thể xảy ra từ cuộc phẫu thuật, sau khi bệnh nhân đã được gây mê và một phần của nắp hộp sọ đã được mở ra để tiếp cận khu vực cần phẫu thuật, bác sĩ sẽ thức tỉnh bệnh nhân trong một thời hạn ngắn, khoảng chừng 10 đến 20 phút, và nhu yếu người đó thực thi một số ít trách nhiệm đơn thuần cần đến sự hoạt động giải trí của phần vỏ não đang mở này .Trong quy trình triển khai, bác sĩ phẫu thuật sẽ kích thích vỏ não của bệnh nhân bằng những điện cực nhỏ, không gây đau đớn vì ở não người không có những thụ thể nhận biết cảm xúc đau đớn .Nếu việc kích thích điện tại phần nào đó của vỏ não cản trở việc triển khai một công dụng chuyên biệt, thì bác sĩ phẫu thuật biết rằng việc cắt đoạn vỏ não đó hoàn toàn có thể sẽ gây tổn thương vĩnh viễn cho bệnh nhân, và sẽ nhìn nhận được là liệu hoàn toàn có thể thực thi phẫu thuật ở một vị trí khác trên não, thay vì là vị trí đã định, hay không .Nguồn hình ảnh, Getty ImagesChụp lại hình ảnh ,Mô phỏng hoạt động giải trí của não trong quy trình ” phẫu thuật thức tỉnh ” được cho phép những bác sĩ phẫu thuật xác lập công dụng của những mạng lưới tế bào thần kinh khác nhauBệnh nhân có được một quyền lợi vô giá từ thưởng thức này, và đó là quyền lợi mà họ không hề có được từ bất kể cách chữa trị nào khác .Đồng thời, kỹ thuật này cung ứng cho tất cả chúng ta thời cơ độc lạ để tìm hiểu và khám phá về hoạt động giải trí của não và thu được tài liệu cực kỳ quan trọng .Đầu tiên, bác sĩ phẫu thuật thiết lập vị trí đặt một nút quan trọng của mạng lưới thần kinh tương quan đến một tính năng chuyên biệt nào đó ở bất kể bệnh nhân đơn cử nào – điều này hóa giải một trong những trở ngại chính tương quan đến kỹ thuật chụp ảnh hệ thần kinh – trong thực tiễn là mỗi bệnh nhân đều hoàn toàn có thể có những độc lạ đáng kể so với người khác về vị trí đúng chuẩn trong não, nơi một công dụng nhất định được thực thi .Bác sĩ phẫu thuật cũng hoàn toàn có thể ghi lại hoạt động giải trí đúng chuẩn của một tế bào thần kinh đơn lẻ – mặc dầu mức này chỉ đạt được trong những trường hợp cực kỳ hiếm với công nghệ tiên tiến hiện tại .Kỹ thuật này ngày càng được sử dụng cho những bệnh lý khác ngoài tổn thương khu trú – ví dụ, những trường hợp động kinh khó chữa về mặt dược lý .Trong những trường hợp như vậy, bác sĩ phẫu thuật cũng hoàn toàn có thể cấy ghép những điện cực trong thời điểm tạm thời, để một khi nắp hộp sọ được đóng lại thì những điện cực này sẽ cung ứng thông tin liên tục suốt một thời hạn dài trong môi trường tự nhiên hoạt động và sinh hoạt thường nhật, và những thông tin đó sẽ không chỉ số lượng giới hạn trong phạm vi phẫu thuật .Phương pháp đo đạc này đem đến cho tất cả chúng ta một bước tiến xa hơn trong việc lĩnh hội những quy trình sinh lý thần kinh diễn ra trong não .Nó cung ứng một mức độ phân giải khoảng trống đúng mực và đơn cử hơn những gì mà kỹ thuật chụp ảnh hệ thần kinh hoàn toàn có thể làm được ; và cho phép đo đạc đơn cử so với hoạt động giải trí sóng điện từ, vốn không hề đo được bằng những phương tiện đi lại đo đạc gián tiếp khác .Bây giờ, hãy trở lại với thử nghiệm của chúng tôi .Mười sáu bệnh nhân được nhu yếu đọc to những diễn đạt ngôn từ, bằng cách đọc những từ riêng không liên quan gì đến nhau hoặc những câu không thiếu. Sau đó, chúng tôi so sánh hình dạng của sóng âm thanh với hình dạng của sóng điện từ trong khu vực Broca và quan sát thấy có một mối đối sánh tương quan ( điều không nằm ngoài Dự kiến ) .Bước thứ hai rất quan trọng .Chúng tôi nhu yếu bệnh nhân đọc lại những biểu thức ngôn từ, nhưng lần này không làm phát ra bất kể âm thanh nào – họ chỉ đọc thầm trong đầu mà thôi .Bằng phép suy đoán, chúng tôi so sánh hình dạng của sóng âm thanh với hình dạng của sóng điện trong vùng Broca .Tôi cần phải quan tâm rằng ở đây có một tín hiệu thực sự đã đi vào não, nhưng nó không phải là tín hiệu âm thanh – thay vào đó, nó là tín hiệu ánh sáng được truyền bởi sóng điện từ. Hay nói một cách đơn thuần hơn, đó là tín hiệu được truyền tải bằng những vần âm mà tất cả chúng ta sử dụng để biểu lộ nên những ngôn từ ( tức là chữ viết ), nhưng chắc như đinh đó không phải là một sóng âm thanh .Đáng quan tâm ở đây là chúng tôi phát hiện ra rằng hình dạng của những sóng điện từ được ghi lại trong một vùng không phải vùng đảm nhiệm âm thanh của não khi những biểu thức ngôn từ đang được đọc thầm thì có cấu trúc giống như cấu trúc của những sóng âm thanh cơ học của không khí được tạo ra khi những ngôn từ đó được phát ra thành lời .Hai sóng tựa như nhau, tương quan tới vị trí khu trú thực tiễn của ngôn từ, thì có quan hệ mật thiết với nhau – mật thiết đến mức hai sóng này chống lấn lên nhau một cách độc lập so với sự hiện hữu của âm thanh .tin tức âm thanh không phải được cấy ghép thêm vào sau, khi một người cần tiếp xúc với người khác, mà nó là một phần của quy trình mã hóa đã được lập trình ngay từ đầu, hoặc tối thiểu là trước quy trình tạo lập âm thanh diễn ra .Nó cũng loại trừ tâm ý cho rằng việc nghe thấy âm thanh trong lúc đọc hoặc nghĩ chỉ là sự ảo giác dựa trên việc hồi tưởng lại những lời nói đã được nói ra thành lời .Việc phát hiện ra hai sóng độc lập để tạo ra ngôn từ về mặt vật lý có đối sánh tương quan ngặt nghèo với nhau – ngay cả trong những khu vực não không đảm nhiệm âm thanh, và không phụ thuộc vào vào việc những cấu trúc ngôn từ đã thực sự được nói ra thành lời hay vẫn nằm trong tâm lý của một cá thể – cho thấy âm thanh giữ một vai trò TT hơn nhiều trong quy trình giải quyết và xử lý ngôn từ so với tất cả chúng ta vẫn nghĩ trước kia .Mối đối sánh tương quan giật mình này có vẻ như như đã cung ứng cho tất cả chúng ta phần còn thiếu của ” phiến đá Rosetta ” ( văn bản chữ viết tượng hình tiên phong thời Ai cập cổ đại ), trong đó hai mã hiệu đã được biết đến – gồm sóng âm thanh và sóng điện từ do âm thanh tạo ra – hoàn toàn có thể được sử dụng để giải thuật so với mã hiệu thứ ba, là mã điện từ được tạo ra kể cả khi âm thanh không được phát ra, từ đó kỳ vọng hoàn toàn có thể dẫn đến việc tò mò ” dấu vân tay ” xác lập yếu tố ngôn từ loài người .Có một số ít trong những câu hỏi mà tò mò này đặt ra, ví dụ điển hình như :

Loại hoạt động điện từ nào được tạo ra trong mạng lưới ngôn ngữ (bao gồm cả khu vực Broca) ở những người chưa từng nghe được bất kỳ âm thanh nào kể từ khi họ chào đời?

Liệu chúng ta có thể khai thác thông tin điện vỏ não để tiếp cận tư duy ngôn ngữ của những bệnh nhân khiếm khẩu (những người mà chỉ có cơ quan phát âm bị khiếm khuyết mà thôi) và nghe họ nói lại thông qua một thiết bị nhân tạo không?

Chúng ta có thể hiểu rõ hơn về ngôn ngữ được sử dụng trong giấc mơ hoặc ở những bệnh nhân đang ở trạng thái sống thực vật không?

Chúng ta có thể coi tật nói lắp nghiêm trọng là một dạng điều phối sai giữa các hình thực biểu đạt âm thanh khác nhau trong các mạng lưới thần kinh khác nhau, từ đó hy vọng có thể can thiệp và chữa khỏi bệnh này không?

Liệu những khám phá này có thể dẫn đến việc sử dụng một cách vô đạo đức các thiết bị nhằm đọc và nắm bắt được ý nghĩ của một người khi người đó không chịu nói ra thành lời không?

Thực tế hầu hết tiếp xúc của con người diễn ra qua sóng hoàn toàn có thể không phải là điều ngẫu nhiên – xét cho cùng, sóng tạo thành mạng lưới hệ thống tiếp xúc thuần túy nhất vì chúng chuyển thông tin từ thực thể này sang thực thể khác mà không làm đổi khác cấu trúc hoặc thành phần của những thực thể .Sóng đi xuyên qua tất cả chúng ta và chẳng hề mất mát suy suyển mảy may, nhưng sóng được cho phép tất cả chúng ta lý giải thông điệp sinh ra bởi những rung động nhất thời của sóng, miễn là tất cả chúng ta có chìa khóa để giải thuật nó .

Không phải ngẫu nhiên mà thuật ngữ thông tin có nguồn gốc từ gốc tiếng Latin – forma nghĩa là hình dạng – nhằm thể hiện rằng thông tin tức là chia sẻ một hình dạng.

Trong các nghiên cứu triết học của mình, Ludwig Wittgenstein từng nêu câu hỏi: “Có thể hình dung tới một lúc nào đó con người sẽ không nói ra thành lời nữa, chỉ thầm thì trò chuyện với chính họ trong nội tâm, trong trí tưởng tượng mà thôi?”

Xem thêm: Top 5 máy lạnh dưới 7 triệu bán chạy nhất tháng 02/2022 Điện máy XANH

Kết quả của thí nghiệm này giật mình làm sống lại câu hỏi tiên tri đódưới một ánh sáng mới, và quan trọng hơn, chúng gợi ý cho những câu hỏi trọn vẹn mới .

Bài viết này đăng lần đầu tiên trên tạp chí The MIT Press Reader, và đã được cho phép đăng lại trên trang BBC. Andrea Moro là Giáo sư Ngôn ngữ tại Đại học University School for Advanced Study (IUSS) ở Pavia, Italy.